Nếu khái niệm ‘phương tiện thiện xảo’ (Skt. upāyakauśalya2), Pāli. upāyakosalla) đóng vai trò trung tâm trong Đại thừa sơ kỳ, câu hỏi không thể tránh khỏi là khái niệm này đã có vai trò gì trong sơ kỳ Phật giáo hoặc trong giáo lý của chính Đức Phật.

Trong cả Phật giáo Nguyên thủy lẫn Phật giáo Đại thừa đều có tư tưởng về Bồ tát. Các ngài xả thân vì hạnh nguyện mang lại lợi lạc cho chúng sanh, gieo duyên cứu nhân độ thế. Người con Phật tu tập dù theo pháp môn nào, hệ phái nào cũng cùng một đích đến là giải thoát khỏi khổ đau, luân hồi. Qua quá trình phân tích về phương tiện trong Phật giáo Đại thừa, bài viết cho thấy tư tưởng về Bồ tát có cội nguồn uyên nguyên trong lời dạy của Đức Thế Tôn và đã được tiếp biến, phát triển phù hợp với căn cơ của con người và thời đại.

Trong mùa đại dịch, mọi thứ với chúng tôi hiện tại không dễ dàng gì, cũng từng trải qua khó khổ trong suốt thời gian lệnh giới nghiêm nên càng hiểu sâu sắc những kiếp người đang vật vã ngoài kia, nhiều khi cảm thấy mình bất lực khi vô tình lướt qua một số phận bi thương, hay những cánh tay đang chìa ra, những ánh mắt đang tìm kiếm sự sẻ chia... Quả thật, thế giới khó tồn ại nếu thiếu vắng tình thương của thánh hiền và lòng bi mẫn của con người dành cho đồng loại..

Phật pháp có vô lượng pháp môn. Hàng Phật tử chưa thông hiểu thì thấy có sự khác nhau giữa các pháp môn, vì vậy trong việc tu hành thường xảy ra vấn đề cục bộ. Phạm vi của bài giảng hôm nay là phá những lầm chấp ấy, để có thể áp dụng Phật pháp với tinh thần rộng rãi cởi mở.

HỎI: Tôi thấy một số chùa và khá nhiều Tăng Ni hiện nay, nhất là dịp đầu năm mới, có khuynh hướng sa đà vào việc coi ngày tốt xấu, cúng sao giải hạn, xem phong thủy, không bãi bỏ việc đốt rãi vàng mã v.v..., chung quy là xa rời Chánh pháp, nói là phương tiện nhưng kỳ thực quá dễ dãi và đồng thuận với pháp thế gian.

Phương tiện của chư Phật, theo kinh Pháp Hoa, là để khai, thị, ngộ, nhập cái thấy biết của Phật cho chúng sanh, khiến họ vào Nhất thừa Phật tánh.

Phương tiện thiện xảo được đề cập đến trong nhiều kinh sách Đại thừa, và có ba bản kinh nhấn mạnh khái niệm này là Pháp Hoa, Duy Ma Cật và Thiện Phương Tiện. Ở đây tôi chỉ sẽ tìm hiểu khái niệm phương tiện nơi ba bản kinh này.

Muốn hoàn thành đạo vô thượng Bồ-đề, phải hoàn tất hai con đường. Một là cầu Phật đạo. Hai là giáo hóa chúng sinh, nói cách khác là làm lợi ích cho chúng sinh.

Hãy nghe ĐỨC PHẬT định nghĩa về thiền : « Ở đây nầy các Tỳ Kheo, vị tỳ kheo đi đến khu rừng dưới một gốc cây hay đi đến chỗ nhà trống và ngồi kiết già lưng thẳng, vị tỳ kheo an trú trong nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm và quán Thân trên thân, quán Thọ trên các cảm thọ, quán Tâm trên tâm, quán Pháp trên pháp »