Trong giáo thuyết nhà Phật, sự tỉnh thức hay chánh niệm là yếu tố giác ngộ thứ nhất. “Smrti” là thuật ngữ Bắc Phạn có nghĩa là “tỉnh thức.” Tỉnh thức là thực hiện hành động với đầy đủ ý thức, ngay cả trong lúc thở, đi, đứng, nằm, ngồi, v.v.

Vạn sự vạn vật hay các pháp hữu vi đều từ duyên mà khởi lên, chứ không có tự tánh. Theo đạo Phật, nhân loại và các loài hữu tình đều tự tạo, hoặc chủ động hoặc thụ động. Vũ trụ không phải là quy tâm độc nhất; nó là môi trường cọng sinh của vạn hữu. Phật giáo không tin rằng vạn hữu đến từ một nguyên nhân độc nhất, nhưng cho rằng mọi vật nhất định phải được tạo thành ít nhất là hai nguyên nhân.

Cho đến gần đây, các Phật tử chưa cố gắng trình bày hết các quan điểm rõ rệt trong một vài vấn đề có tầm vóc đạo đức như chiến tranh, công lý, trừng phạt, tình dục, đạo đức y học và suy thoái môi trường. Cũng như các tôn giáo khác, Phật giáo có những giáo huấn về “đạo đức”, nhưng nó thiếu cách khám phá như ý nghĩa một khoa học đạo đức toàn diện theo hệ thống triết học.

Trong cuộc sống, nếu một người mất đi niềm tin sẽ trở nên vị kỷ, bất cần và gặt hái khổ đau, dễ dàng bị tác động vào những suy nghĩ hành động theo sự dẫn dắt của những vấn nạn tiêu cực vì “niềm tin là động lực để tạo cho mọi người sự cố gắng và quyết tâm đạt đến đích thành công, là nhân tố quan trọng để hợp thành xu hướng trong cấu trúc nhân cách của con người”

Phật giáo xem con người là một chúng sanh rất nhỏ, không chỉ về sức mạnh mà còn về tuổi thọ. Con người không hơn gì các sinh vật khác trong vũ trũ này ngoại trừ khả năng hiểu biết. Con người được coi như là một sinh vật có văn hóa, biết hòa hợp với sinh vật khác mà không hủy hoại chúng

Ngài Dzongsar Khyentse kêu gọi người Tây phương hãy thừa nhận những lệch lạc mà chúng ta có thể mắc phải trong khi nghiên cứu học hỏi Phật giáo – thông qua niềm hãnh diện về văn hóa, sự giả dối của bản ngã và đơn giản là vô minh. Ngài nói, sự thâm nhập thành công vào một môi trường rèn luyện tinh tế và đầy thách thức như Phật giáo, phụ thuộc hoàn toàn vào sự tìm hiểu và nhận thức rõ những tập khí của chúng ta.

Sợ là một cảm xúc khó chịu phát khởi chủ yếu từ lòng tham. Tham và sự bám chấp là nhân cho nhiều thứ bất thiện, phiền não và ác nghiệp trong đời. Vì hai thứ này mà chúng ta lang thang trong vòng luân hồi sinh tử (samsāra). Ngược lại, tâm vô úy, không sợ hãi, là trạng thái của sự bình an, tĩnh lặng tuyệt hảo, và là thứ ân sủng cao thượng nhất mà tất cả chúng ta có thể đạt được.

Hòa Thượng P.A. Payutto được coi như là một trong những tu sĩ Phật giáo uyên bác nhất ở Thái Lan. Ngài thuyết giảng về nhiều đề tài, từ xã hội, chính trị, kinh tế đến khoa học... Tuy nhiên, tất cả đều được đặt nền trên giáo lý đạo Phật. Tác phẩm "Buddhadhamma" (Phật pháp) của ngài là một tác phẩm nổi tiếng. Hiện nay, Ngài được biết đến dưới tên Dhammapitaka, một danh hiệu được đức Vua Thái Lan ban cho. Bài viết dưới đây là bài phát biểu của Ngài trong Hội Nghị Tôn Giáo Thế Giới lần thứ hai được tổ chức tại thành phố Chicago, USA năm 1993, đúng 100 năm sau Hội Nghị lần thứ nhứt, cũng được tổ chức tại thành phố nầy năm 1893.

Vấn đề bức xúc của loài người hiện nay là môi trường sống bị ô nhiễm trầm trọng và nhiều loài động vật đang bị hủy diệt. Vì vậy, nhiều hội nghị thế giới đã đưa ra những giải pháp cấp thiết về thái độ sống đúng đắn của con người đối với môi trường và động vật, để có thể bảo vệ trái đất này được tồn tại lâu dài và khỏe mạnh. Muốn như vậy, theo Phật giáo, không thể chấp nhận một nền văn minh mà con người chỉ biết sống ích kỷ, khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên và giết hại những loài động vật hoang dã.

Trong thế giới điên đảo ngày nay, người con Phật áp dụng Bát Chánh Đạo (3) vào đời sống thường nhật, sẽ nhờ chánh kiến mà không bị rơi vào tà kiến, thiên kiến, ác kiến; nhờ chánh tư duy mà biết chiêm nghiệm, truy tìm sự thật, không bị lôi kéo bởi các tin đồn, tin giả, và những tuyên bố bịa đặt, dối trá; nhờ chánh ngữ mà tránh nói những lời hư dối, lời ác, lời thêu dệt đãi bôi, lời hai chiều chia rẽ.