Phật Giáo sau hai mươi sáu thế kỷ truyền bá và phát triển đã trở thành một tôn giáo lớn và quan trọng có nhiều trăm triệu tín đồ có mặt trên khắp địa cầu. Kinh luận Phật giáo xưa nay vẫn được lưu hành khắp nơi. Tuy nhiên thắc mắc về nguồn gốc và phát triển kinh Phật vẫn là một vấn nạn của nhiều người. Đó là những câu hỏi cụ thể như Đức Phật giảng Pháp bằng tiếng gì? Kinh Phật đầu tiên được viết bằng văn tự nào? Các kinh luận nguyên thủy gồm các kinh nào? Các kinh xuất hiện về sau như kinh Phật giáo Đại thừa và Mật tông xuất xứ từ đâu? Có chăng những kinh gọi là kinh giả do người đời sau viết và làm giả với mục đích gì? Những câu hỏi tương tự vẫn tiếp tục là những thắc mắc của nhiều thế hệ tu sĩ cũng như trí thức trong và ngoài Phật giáo.

Giáo pháp tính Không Duyên khởi của Đức Phật giao truyền mà Long Thọ trùng tuyên thì vẫn còn đó, nhưng đầy kham nhẫn và không dễ xâm nhập và phổ biến như các pháp môn Phật học đại trà “ứng dụng” hứa hẹn với đủ hình tướng thỏa mãn, thỏa hiệp giữa những yêu cầu dung tục thực tế và viễn mơ siêu thoát của nhân gian.

Về tiểu sử và công nghiệp của Huyền Trang (602-664) chúng ta đã có phần viết riêng trong phần phụ lục của sách Kinh Phật: Nguồn gốc và Phát triển1 . Ở đây chúng ta chỉ nói về việc phiên dịch và phương pháp phiên dịch của sư trong suốt hai mươi năm công sức kiên trì làm việc hầu như không có một ngày gián đoạn

Tác giả luận này là một giáo sư từng đến Tây Tạng để tìm hiểu về Mật giáo và Phật giáo Tây Tạng. Tuy nhiên thầy chỉ nhận mình là du khách cỡi ngựa xem hoa và từ chối viết về Mật tông ngoài những chú thích ngắn gọn đó đây trong các sách khác. Trong khi đó, thầy luôn luôn khuyến khích chúng tôi phải viết về đề tài này vì cho rằng chúng tôi có ưu điểm được học tập chính qui trong cả hai truyền thống đại học Tây phương và Tây Tạng. Nhưng chỉ là những người còn trẻ trong đạo, quả thật chúng tôi chưa có đủ khả năng về đại sự này. Một sự nghiệp đang được nhiều học giả uy tín thế giới liên tục nghiên cứu và giới thiệu trong những năm vừa qua.

Trên bìa sách báo Việt Nam xuất bản trong dịp Tết, người ta thấy hầu hết là tranh ảnh có hình hoa hay hoa và thiếu nữ. Mùa xuân là mùa của muôn hoa khai nở, cho nên mừng xuân thì có hình ảnh của hoa là điều dễ hiểu, nhưng hình ảnh thiếu nữ thì không dễ hiểu lắm

Trong thời gian vừa qua, khi dịch soạn Bát Nhã Tâm Kinh: Tổ Long Thọ Giảng[1] tôi có đề cập đến việc phát động lại việc học Hán văn trong chương trình giáo dục chính thức; cho nên có bài viết “tản mạn” này. Đề tài về việc học chữ Hán tôi đã viết chi tiết từ lâu trong một luận án ngôn ngữ, sau lại được xuất bản với bản Việt ngữ trong tựa đề Nghiên Cứu Chữ Hán và Tiếng Hán Việt (Eastwest Institute, 1986) cùng với bộ sách Tự Học Chữ Hán (1983), Tự Học Chữ Nôm (1985) và Tự Học Sanskrit (1985).

Nhị đế là lý thuyết cơ bản của triết học Long Thọ và sau đó trở thành tư tưởng lập cước của mọi tông môn để giải thích các đối cực, mâu thuẫn của giáo lý kinh điển. Trong Trung luận, Long Thọ đưa ra luận về Nhị đế (satyadvaya “hai chân lý”) mà sau này được coi là giáo pháp căn bản của các tông môn1 . Hai chân lý đó là chân lý thông tục (tục đế) và chân lý tuyệt đối (chân đế): “Vì chúng sinh, chư Phật đã dùng hai chân lý để thuyết pháp. Một là chân lý thông thường (saṃvṛti/ tục đế), hai là chân lý tuyệt đối (paramārtha/đệ nhất nghiã đế)”

Vừa qua, nhân sự kiện sư Thích Minh Tuệ nổi tiếng trên mạng xã hội, TT Thích Chân Tính, trụ trì chùa Hoằng Pháp, đã có bài nói chuyện, tuy ít người chú ý nhưng tôi cho rằng đó chính là cơ sở lý luận học thuật của GHPGVN và của những người không đồng ý với pháp tu Đầu Đà khất thực của sư Minh Tuệ.

Pháp điển Đại Lạc (Mahāsukha) là một thí dụ cho thấy ảnh hưởng to lớn có dấu ấn quyết định của Bà La Môn giáo trong việc hành trì Mật giáo. Đại Lạc là một pháp môn Mật giáo nằm trong bộ Tantra Thứ Tư “Vô Thượng Du Già” (anuttara-yoga-tantra) chưa được truyền đến Trung Hoa hay Nhật bản mà chỉ thấy trong Kim Cương Thừa của Mật giáo Tây Tạng.

Trong thời gian vừa qua độc giả có thể chú ý đến một tranh luận đến đề tài “Phật giáo không phải là tôn giáo?” trên nhiều diễn đàn Phật học và một số pháp thoại. Sự thật vấn đề này vốn đã là một đề tài được thảo luận sâu rộng từ thế kỷ trước. Đầu tiên khởi từ nhận xét của giới học giả Tây phương khi ngạc nhiên khi thấy Phật học khước từ sự hiện hữu của Thượng Đế (the God) vốn đựợc coi nguyên ủy của vũ trụ và sáng tạo ra con người (creator).